Śladami historii
Fara
Kościół pw. św. Małgorzaty w Gostyniu po raz pierwszy pojawia się w źródłach w 1310 roku. Wzniesienie świątyni przypisać należy członkom rodu Łodziów. Do XVII wieku świątynia miała za patronów apostołów św. Judę Tadeusza i św. Szymona.
W latach 1418-1436 Wezenborgowie nadbudowali prezbiterium, dobudowali nawę główną, nawy boczne i wieżę. Wszystko w stylu gotyckim. Kościołowi wyznaczono także funkcje obronne. Jedna z opowieści głosi, że Górę Zamkową i kościół farny łączył podziemny tunel. Jest to prawdopodobne, gdyż siedziba właścicieli była drewniana, zaś kościół był w owym czasie istną fortecą.
Borkowie Gostyńscy herbu Gryzima dobudowali kruchtę-babiniec (1523) i skarbczyk (1526). W tym też okresie powstała kaplica św. Anny. Jej fundatorem był garncarz gostyński Makary Skoczylas. W połowie XVI wieku nadbudowano dwie ostatnie kondygnacje wieży. Nigdy nie zakończono jej hełmem, choć zapewne planowano.
Od roku 1531 wygląd zewnętrzny fary nie ulegał większym zmianom. W 1682 roku z powodu wieloletnich zaniedbań runął dach, sklepienie nawy głównej i trzy filary oraz ściana nawy południowej.
W latach 1560-1566 świątynią władali innowiercy. W 1565 roku odbył się tutaj synod różnowierców wielkopolskich, któremu przewodniczył Erazm Gliczner. W latach 1901-1906 przeprowadzono remont kapitalny świątyni. Pod nawą główną znaleziono proste trumny z czasów średniowiecza. W posadzce prezbiterium odkryto czworo drzwi prowadzących do podziemi. Trzy krypty pełne były bogato zdobionych trumien. W czwartej, maleńkiej, znajdowała się trumna w kształcie łodzi. Obecnie nie istnieje żadne wejście do podziemi.
Najstarszą częścią świątyni, zachowaną do dzisiaj, jest pochodzące z początku XIV wieku prezbiterium. Wnętrze, po nadbudowie w XV wieku, prawdopodobnie zostało otynkowane. Tym samym przykryto wcześniejsze freski, pokrywające wszystkie jego ściany. Sklepienie nawy głównej – kolebkowo-krzyżowe, wzniesiono po roku 1682. Obecna polichromia wykonana została w 1952 roku, według projektu prof. Wacława Taranczewskiego. Pozostałe sklepienia są w stylu gotyckim. Polichromia sklepienia kaplicy św. Anny zaprojektowana została w roku 1905 przez poznańskiego architekta Rogera Sławskiego. Wkomponowano w nią teksty najstarszej polskiej pieśni religijnej „Bogurodzicy” oraz modlitwy do św. Anny.
Ołtarz główny pochodzi z około 1658 roku. W nim obraz Matki Boskiej Szkaplerznej, a w nastawie obraz świętej Małgorzaty z Antiochii. W prezbiterium znajdują się stalle późnogotyckie z XVI wieku i późnorenesansowe z XVII wieku. Ambonę wykonano w XVIII wieku. Chrzcielnica zrobiona jest z drewna w stylu rokokowym. Rokokowe konfesjonały i ławki nawy głównej powstały około 1750 roku. Chór organowy w pobudowano w okresie baroku. Obecne organy zamontowano w latach 1948-1949. W kaplicy św. Anny podziwiać można barokowy ołtarz, w którym znajduje się grupa rzeźb zwanych św. Anną Samotrzecią.
The Parish Church
It was 1310 when St Margaret’s Parish Church first appeared in the sources. The church was built by the Łodzia Family. Until the 17th century, the church was dedicated to St. Jude the Apostle and St. Simon. Between 1418 and 1436 the Wezenborg family extended the presbytery, added the main and side naves, transepts and a tower – all in the Gothic style. The church was also given defensive functions. There is a legend, that Góra Zamkowa (the Castle Hill) was connected to the parish church by an underground tunnel. There is such possibility, as the owners’ quarters were built of wood, while the parish church was, at that time, a true fortress. The Borek Family of the Gryzina Coat of Arms added a vestibule (1523) and the treasure house (1526). At the same time, the chapel of St. Anne was built. It was founded by Makary Skoczylas, a potter from Gostyń. In the middle of the 16th century, two final levels of the tower were added. It has never been finished off with a dome, although there were most likely plans to do so. Since 1531 the outside look of the church has not changed significantly. In 1682, due to years of neglect, the roof, the vault of the main nave, three pillars and one of the south nave’s walls collapsed. Between 1560-1566, the church was in the hands of dissenters. In 1565 a synod of representatives of various creeds took place in Wielkopolska, chaired by Erazm Gliczer.
Between 1901 and 1906 the church went through a complete renovation. Underneath the main nave, simple medieval coffins were discovered. The presbytery floor had 4 doors leading to underground crypts. Three of these were full of richly decorated coffins, while in the fourth, the smallest crypt, the renovators found a boat-shaped coffin. Currently, none of the entrances are accessible. The oldest part of the church, that survived to this day, is the 16th century presbytery. The inside, after the addition in the 15th century had been built, was most likely plastered. This way, the previous frescoes that had earlier covered all of the walls were hidden. The vault of the main nave – cross-barreled style – was built after 1682. The current polychrome was created in 1852, according to the design by prof. Wacław Taranczewski. The remaining vaults are in Gothic style. The polychrome of St Anne’s chapel was designed in 1905 by Roger Stanisławski, an architect from Poznań. It was decorated with lyrics of the oldest Polish religious song, “Bogurodzica”, and the text of the Prayer to St. Anne. The main altar was built in about 1658. It is decorated with a painting of Our Lady of Carmel and, in the altarpiece, a depiction of St. Margaret of Antioch. In the presbytery, there are late Gothic stalls from the 16th century, and late-Renaissance ones from the 17th century. The pulpit was made in 18th century. The Baptismal and confessionals are made of wood in Rococo style. The pews in the main nave were made around 1750. The empora was built in the Baroque period. The current organs were assembled between 1948 and 1949. In St. Anne’s Chapel one can admire a Baroque altar decorated with a group of sculptures depicting St Anne, Virgin Mary and baby Jesus.